Mimarlar Odası Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri, Türkiye’de çeşitli amaçlarla düzenlenen mimarlık ödüllerinin en kapsamlısı ve en önemlisi olmayı sürdürmektedir. Toplumda, mimarlık bilincini yaygınlaştırmak, mimarlık kültürünü genişletmek ve böylece mesleki gelişimi de sağlamayı amaçlayan Mimarlar Odası’nın en etkili ve başarılı çalışmalarının başında yer almaktadır.

İlki 1988 yılında düzenlenen ödül programının mimarlar Odası’nda kimler tarafından gündeme getirildiğini bilmiyoruz. Ama, İslam ülkelerindeki mimarlığı çıkarmak ve geliştirmek amacıyla kurulan Ağa Han Mimarlık Ödülleri 1979’da verilmeye başladığı zaman Türkiye’de büyük heyecan uyandırdığını bildiğimiz için dokuz yıl sonra düzenlenen Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri programının Ağa Han’dan ilham almış olabileceğini düşünüyorum. Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödül programı 1988 - 2022 yılları arasında, on dokuz kez kesintisiz ve başarıyla uygulandı. 2024 yılında, nedenini tahmin edebileceğimiz bir duraklama geçirdi.

Oda’nın yayın organı Mimarlık dergisi de aynı nedenlerle bir süredir yayımlanamıyordu. Şimdi derginin Mayıs - Haziran 2025 sayısı ile yeniden yayımlanacağını, ödül programının da 2026 yılı için hazırlanmakta olduğunu memnuniyetle öğrenmiş bulunuyoruz.

Ülkemizin pek çok sıkıntı yaşadığı bir dönemde, Oda’mızın da benzer sıkıntılar yaşamasının doğal olduğunu bilerek, anlayışla karşılamak gerektiğini düşünüyorum.

Ulusal mimarlık ödülleri programı geniş ve kapsamlı etkinlikler içeren büyük bir organizasyondur. Oda yönetiminin ve ödül komitesinin büyük zaman ve belki bütçe ayırdığı ve özveriyle çalıştığı bir programdır.

Başlangıçta uyandırdığı heyecan bir ölçüde zayıflayan Ağa Han Mimarlık Ödülleri, kırkıncı yılında İslam ülkeleri mimarlığına yaptığı katkıyı, başarısını ölçmek üzere uluslararası bilimsel bir araştırma başlatmıştı. Sonuçlarını bilmiyorum. Bizim Ulusal Mimarlık ödül programımız da otuz sekiz yıl sonra Mimarlık dergisi aracılığıyla bir soruşturma başlatması doğru olmuştur. Sonucun ödül programı için yararlı bir katkı sağlayacağına eminim.

Benim, Mimarlık dergisinin soruşturmasına vereceğim cevaplar, aslında şimdiye kadar uygulanan programda gördüğüm ve iyileştirme yapılmasını gerekli bulduğum konuları içeriyor. Bunlar, ilkesel olmaktan çok, bazı ayrıntılar hakkındadır.

Seçici Kurul

Ödüllerin, ülkedeki mimarlık uygulamalarına yol gösterecek nitelikte olduğu göz önüne alınmalıdır. Bu nedenle, ödülleri kararlaştıran seçici kurulun, ülkedeki en yetkin mimarlar ve akademisyenler arasından seçilmesi, verilen ödüllerin saygınlığını artıracaktır.

Ayrıca, seçici kurul üyelerini, “proje yarışmaları jüri listesi” oluşturmak amacıyla 1960’lı yıllarda yapılanlar gibi bir anketle belirlenmesi düşünülebilir.

Ödüller - Kategoriler

Ödül sayısının çoğalması, ödüllerin saygınlığının azalmasına neden olabilmektedir. Bu bakımdan ödüllerin sayı olarak kısıtlı tutulmasının iyi olacağı düşüncesindeyim.

Büyük Ödül (Sinan Ödülü) ismi iki ayrı ödül gibi algınlanmakta, karışıklık yaratmaktadır. Bence ödülün adı Büyük Sinan Ödülü veya Büyük Ödül olarak netleştirilmelidir.

Bu ödül, ülkede projeleri uygulanan, fikirleriyle en başarılı olan ve o ana kadar ödül almamış bir mimara verilmektedir. Bu ödül sahibi olarak seçilecek isim, büyük onur kazanacak, aynı zamanda kişiliği, eserleri ve düşünceleri ile mimarlığımıza bir bakıma rol model olacaktır.

Mimarlığa Katkı Dalı korunmalı, sadece bir kişiye veya sadece bir kuruluşa verilmelidir.

Anma programı aynen sürdürülmelidir.

Yapı ve Proje dalları korunmalı; her iki dalda ya eşdeğer iki ödül ya da birinci, ikinci ve üçüncü olmak üzere üçer ödül verilmelidir.

Ödül programının bir sorunu da emek veren çok sayıda meslektaşın çabalarının değerlendirilmesi ile az sayıda ödül verilip ödüllerin saygınlığının sağlanması arasındaki hassas dengenin kurulmasıdır.

Kanımca, seçici kurulun sergide yapmakta olduğu ilk eleme, yani sergi dışında kalacakların belirlenmesi, mimari proje yarışmalarındaki birinci elemeye benzer. Böylece ilk elemeyi geçerek sergilenmeye değer yapı veya projeler arasına girmek, katılımcılara bir ölçüde tatmin duygusu sağlayacaktır.

Yapı Koruma-Yaşatma Dalı’nda sadece bir ödül verilmelidir.

Fikir Sunum Dalı adı bence sadece Fikir dalı olarak değiştirilmelidir.

Ödüllerin Simgeleri ve Sertifikaları

Bizim Ulusal Mimarlık Ödülleri benzeri ödüllendirme programlarında kazananlara bir parasal ödül, bir ödül simgesi olarak tasarlanan ve değerli malzemeden imal edilmiş heykelimsi bir öge, bir de ödülün gerekçesini açıklayan ciddi bir sertifika verilmektedir. Bunlar verilen ödülün değerini gösteren belgelerdir.

Bizde parasal ödülün söz konusu olamayacağı zaten kabul ediliyor. Bu nedenle simgenin önemi artıyor. Ancak bizim simgeler giderek özensizleşti. Adeta baştan savma gibi, kartvizit büyüklüğünde paslanmaz çelik levhacık haline geldi. Bu, biraz da bu ödül veriliyor ama kimse görüp de kıskanmasın diye üretilmiş bir nesne.

Seçici kurulunda görev aldığım 10. Ödül döneminde bunu Oda yetkililerine hatırlatmıştım. Galiba daha iyisini yapmaya imkan bulunamadı.

Ödüllerin İlanı - Ödül Töreni

Görüleceği gibi baştan beri ödüllerin saygınlığı üzerinde duruyorum. Bu bakımdan ödüllerin TV haber kanallarında ve çok satan en az bir gazetede yayımlanmasının yararlı olacağını düşünüyorum. Ayrıca, ödüllerin sunulacağı tören yerinin AKM gibi çok bilinen ya da benzeri önemde bir salonda ve ülkede saygınlığı genel kabul görmüş bir yazar (mesela hayatta olsaydı Yaşar Kemal) veya büyük bir sanatçı tarafından verilmesinin önemine işaret etmek istiyorum.

Bizim Büyük Ödül ile benzerlik taşıyan Amerikan Mimarlık Enstitüsü AIA Ödülü Altın Madalyası’nın Beyaz Saray’da Amerikan Cumhurbaşkanı tarafından verildiğini hatırlatmak isterim.

Ödül töreninden sonra düzenlenen etkinlikler, anma programı, seminer ve özellikle ödül kitabı son derece yararlı çalışmalardır. Ödül kitabı kaliteli baskısı, seçici kurulun görüşlerini içeren yazıları ve sergiye katılan tüm eserlerin yayımlanması bakımından mimarlığımızın değerli ve kalıcı bir belgesi niteliğindedir.

Bu etkinliklerin arkasındaki ödül komitesinin ve Oda yönetiminin özverili çalışmaları eminim mimarlık camiamızda ilgiyle izlenmekte ve takdirle karşılanmaktadır.

Mimarlık dergisinin bu soruşturmasına katılan değerli meslektaşlarımızın muhtemelen kabul görecek önerileriyle 2026 ödül programı yeniden büyük bir ivme ve heyecan yaratacaktır.