2023 yılının son ayı içerisinde yerel basına bir haber yansıdı: “Tokat Valiliği Yıkılacak!” Yine aynı tarihlerde Tokat Valiliği resmî web sayfasında “Tokat’a yaraşır yeni valilik binası için planlama çalışmalarının başladığı, kentin en eski konaklarından olan yapının tarihi bir özelliği olmamasına rağmen tescilli bir bina olduğu, daha önceki yıllarda olan tescilin geçen yıl kaldırıldığı ve Cumhuriyet dönemine ait olan yapının anıtsal eser özelliği olmayan normal bir bina” olduğu yöneticiler tarafından kamuoyuna duyuruldu. Ayrıca yeni inşa edilecek hükümet konağının özellikleri, “yeni valilik binasının yöresel mimarinin izlerini taşımasına, tarihi ve kültürel mirasımızı yansıtmasına özen gösterilecek” şeklinde özetlendi. 1950’lerde inşa edildiği düşünülen, 1984 yılında taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenen yapının neden Tokat’a yakışmadığı düşünülüyor?

Prof. Dr. Gönül Tankut ve Prof. Dr. Haluk Karamağaralı’nın kentsel sit alanına ve korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının tespitine yönelik yaptığı çalışma sonucunda yapı, bölgedeki diğer yapılarla birlikte, 2863 sayılı yasa gereğince 14.09.1984 tarihinde kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. 1950’lerde inşatı tamamlanan bir yapının henüz 34 yaşındayken tescil edilmesi, Türkiye’nin 20. yüzyıl mirasının tescillenmesi konusundaki istatistikler için önemli bir veridir. Buna rağmen Tokat Valiliği, Haziran 2023’te yapı için hazırlanan sanat tarihi raporuna istinaden yapının korunması için gerekli olan hiçbir öğe taşımadığını, kamu kaynaklarının verimli ve etkin kullanılması için yapının yıkılıp yeniden inşa edilmesi gerektiğini belirten dilekçe ile tescil kararının bozulması için koruma kuruluna başvuru yapmıştır. İlgili bölge kurulu, tescilli yapının özgün, sanatsal, tarihi, estetik açıdan herhangi bir özelliğinin olmadığı ve yürürlükteki yönetmelikte belirtilen taşınmaz kültür varlığı kapsamında olmadığı gerekçeleriyle, tescil kararını kaldırmıştır. Görüldüğü üzere, 20. yüzyıl mirası konusunda herhangi bir uzmanlığı olmayan kişilerce hazırlanan bir sanat tarihi raporuna dayanarak, konunun uzmanı ve kurumların görüşüne başvurma ihtiyacı duyulmadan yapının tescil kararı bozulmuş ve yıkımına izin verilmiştir. Öyleyse yapının var olan özgünlüğü ve miras değeri nelerdir?

Bayındırlık Bakanlığı tarafından yayınlanan Bayındırlık Dergisi’nde (1947) kaza hükümet konakları tip projesi ile maliye hazinesi olan Bolu, Muğla, Eskişehir ve Kırklareli Hükümet Konaklarının görsellerine yer verilmiştir. Bu tip proje ile Tokat Hükümet Konağının rölövesi karşılaştırıldığında benzerlikler açıkça görülmektedir.

Bu tip projeyi temel alarak inşa edilen hükümet konaklarında temel mekânsal organizasyonun değişmezleri; girişin karşısında üst katlara erişimi sağlayan üç kollu merdiven, lineer bir koridora takılmış ofis mekânları ve dikdörtgenin kısa kenarlarına temas eden koridorun bitiminde bahçeye açılan çıkışlardır. Bu plan şemasında, normal kat planları yere ve yapıya özgü olarak birbirini tekrar edecek şekilde üst üste uygulanarak kat yükseklikleri artırılabilmektedir. Tokat Hükümet Konağı da zemin üzeri iki kat olarak inşa edilmiştir. Bayındırlık Dergisi’nde (1949), yine benzer cephe kurgusuna ve planlamaya sahip Amasya Hükümet Konağının tasarımcısının bakanlık mimarı Yüksek Mimar Mühendis Tulu Baytin olduğu görülmektedir. Baytin’in, 1945 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’nden mezuniyetinin ardından bakanlıkta görev yaptığı ve Tokat Hükümet Konağının da tasarımcısı olduğu düşünülmektedir.

II. Dünya Savaşı sonrası Batı’da hâkim olan Uluslararası Üslubun yerele özgü yorumlanmasıyla oluşan yapının mimari dili, Anadolu’nun pek çok ilinde de tip proje olarak uygulanarak devletin temsiliyetinin ve kamu yönetim yapılarının simge tasarımı durumundadır. Güncel ihtiyaçlar ya da kişisel beğeniler çerçevesinde yapı birçok özgün malzemesini bugün yitirmiş olsa bile, cephe kurgusu ve plan şemasını korumaktadır. 1948 yılında Y. Mimar Kemal Ahmet Aru ve Gündüz Özdeş tarafından tasarlanan kent planında Atatürk heykelinin de yer aldığı ve yönetim ve kamu yapılarının bir arada bulunduğu hükümet meydanındaki mevcudiyeti ile kent hafızasında önemli bir yer tutmaktadır.

Bu yazının hazırlandığı 2024 yılı Mart ayında yapının yıkım kararından vazgeçilerek mevcut yapının özellikle bağlamsal ve simgesel değeri nedeniyle korunmasının önemi vurgulanmışken aradan geçen dört ay sonrasında yapı ne yazık ki Haziran ayı sonunda yıkılmıştır.

KAYNAKLAR

Anonim, 1947, “Cumhuriyetin 24’üncü Yılında Yapı ve İmar İşleri: Maliye Binaları”, Bayındırlık Dergisi, Sakarya Basımevi, Ankara.

Anonim, 1949, “Yapı ve İmar İşlerimiz - Reisliğin Yapılara Ait İşleri: Maliye Yapıları”, Bayındırlık Dergisi, İstanbul Matbaacılık.

Anonim, 1934, “Tokat Vilâyeti Gazi Heykeli Müsabakası”, Arkitekt Dergisi, cilt:1934, sayı:6(42), s.167.

Gökçen Akçay, D. (2013). Tokat Kenti Geleneksel Konut Dokusunun Koruma Bağlamında İrdelenmesi: Halit Sokak, Bey Sokak, Beyhamam Sokak. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Mimar Şevki, 1934, “Memleket Köşeleri: Görüşler ve Temenniler”, Arkitekt Dergisi, cilt:1934, sayı:6(42), ss.172-174.

Yılmaz, G., 2020, “Tokat İlinde Geç Osmanlı Dönemi ve Erken Cumhuriyet Dönemi Kamu Yapıları”, Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi, Ordu.

URL 1: “Tokat Valiliği yıkılacak!”, (https://www.tokathaber.com.tr/haber/18489581/tokat-valiligi-yikilacak). [Erişim tarihi: 01.03.2024]

URL 2: “Tokat'a Yaraşır Valilik Binası İçin Çalışmalar Başladı”, (http://www.tokat.gov.tr/tokata-yarasir-valilik-binasi-icin-calismalar-basladi). [Erişim tarihi: 01.03.2024]